فصل پنجم : شهادت فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام
5/ 1ابو بکر بن علی
ابو بکر ، کنیه یکی دیگر از فرزندان امام علی علیه السلام از همسری به نام لیلاست که بر اساس گزارش شماری از منابع ، در کربلا به شهادت رسید . شیخ مفید ، نام وی را محمّدِ اصغر می داند که همراه برادرش عبید اللّه ، (1) در واقعه کربلا شهید شد؛ لیکن برخی منابع ، محمّد اصغر و ابو بکر را دو نام برای دو تن از فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام می دانند . گفتنی است که در مقتل الحسینِ خوارزمی و المَجدیّ ، نام ابو بکر ، «عبد اللّه » ذکر شده [و «ابو بکر»، کُنیه او فرض شده] است . نام او در «زیارت ناحیه مقدّسه» نیامده ؛ ولی در «زیارت رجبیّه» ، چنین آمده است : سلام بر ابو بکر ، پسر امیر مؤمنان ! (2)
1- .شایان ذکر است که در بیشتر منابع آمده که عبید اللّه در برابر سپاه مختار جنگید و در منطقه مذار ، کشته شد .
2- .نام او در المزار شهید اوّل، «ابو بکر محمّد بن امیر المؤمنین7» آمده است.
4649.المعجم الکبیر ( به نقل از جابر بن سَمُره ) مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی:ثُمَّ تَقَدَّمَ إخوَهُ الحُسَینِ علیه السلام عازِمینَ عَلی أن یُقتَلوا مِن دونِهِ.
فَأَوَّلُ مَن تَقَدَّمَ مِنهُم أبو بَکرِ بنُ عَلِیٍّ وَاسمُهُ عَبدُ اللّهِ، واُمُّهُ لَیلی بِنتُ مَسعودِ بنِ خالِدِ بنِ رِبعِیِّ بنِ مُسلِمِ بنِ جَندَلِ بنِ نَهشَلِ بنِ دارِمٍ التَّمیمِیَّهُ فَبَرَزَ أبو بَکرٍ وهُوَ یَقولُ :
شَیخی عَلِیٌّ ذُو الفَخارِ الأَطوَلِمِن هاشِمِ الصِّدقِ الکَریمِ المُفضَلِ هذَا الحُسَینُ ابنُ النَّبِیِّ المُرسَلِنَذودُ عَنهُ بِالحُسامِ الفَیصَلِ (1) تَفدیهِ نَفسی مِن أخٍ مُبَجَّلِیا رَبِّ فَامنَحنی ثَوابَ المُجزَلِ
فَحَمَلَ عَلَیهِ زَحرُ بنُ قَیسٍ النَّخَعِیُّ فَقَتَلَهُ، وقیلَ: بَل رَماهُ عَبدُ اللّهِ بنِ عُقبَهَ الغَنَوِیُّ فَقَتَلَهُ . (2) .
1- .فَیْصَل: ماضٍ، وطعنهُ فَیصَل: تفصل بین القرنین (لسان العرب: ج 11 ص 522 «فصل») .
2- .مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 28، الفتوح: ج 5 ص 112 ؛ المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 107 کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج 45 ص 36 .
4648.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از سعد بن مالک (ابن ابی وقّاص) ) مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :سپس برادران حسین علیه السلام ، پیش آمدند و تصمیم داشتند که در راه او ، کشته شوند .
نخستین کس از آنان که پیش آمد ، ابو بکر بن علی بود که نامش عبد اللّه بود و مادرش لیلا ، دختر مسعود بن خالد بن رِبعی بن مُسلم بن جَندَل بن نَهشَل بن دارِم تمیمی بود . او به میدان در آمد و چنین می خواند :
پدرم ، علیِ پُرافتخار و والاستاز نسل هاشمِ درستْ کردارِ بزرگوار و بخشنده . این ، حسین است ، فرزند پیامبرِ فرستاده شده .ما با شمشیر بُرّان ، از او دفاع می کنیم . جانم فدای این برادر بزرگوار !پروردگارا ! پاداشی بزرگ ، به من عطا فرما .
زَحر بن قیس نَخَعی به او حمله بُرد و او را کُشت . نیز گفته شده که عبد اللّه بن عُقْبه غَنَوی به سوی وی تیر انداخت و او را کُشت . .
4647.خصائص أمیرالمؤمنین ( به نقل از ابن سعد ) تاریخ الطبری عن هشام:قُتِلَ أبو بَکرِ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام واُمُّهُ لَیلَی ابنَهُ مَسعودِ بنِ خالِدِ بنِ مالِکِ بنِ رِبعِیِّ بنِ سُلمَی بنِ جَندَلِ بنِ نَهشَلِ بنِ دارِمٍ وقَد شُکَّ فی قَتلِهِ . (1)4646.خصائص أمیرالمؤمنین ( به نقل از حارث بن مالک ) مقاتل الطالبیّین:أبو بَکرِ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام لَم یُعرَفِ اسمُهُ، واُمُّهُ لَیلی بِنتُ مَسعودِ بنِ خالِدِ بنِ مالِکِ بنِ رِبعِیِّ بنِ سَلمِ بنِ جَندَلِ بنِ نَهشَلِ بنِ دارِمِ بنِ مالِکِ بنِ حَنظَلَهَ بنِ زَیدِ مناهَ بنِ تَمیمٍ . واُمُّ لَیلی بِنتُ مَسعودٍ عُمَیرَهُ بِنتُ قَیسِ بنِ عاصِمِ بنِ سِنانِ بنِ خالِدِ بنِ مِنقَرِ سَیِّدِ أهلِ الوَبَرِ بنِ عُبَیدِ بنِ الحارِثِ وهُوَ مُقاعِسٌ، واُمُّها عَناقُ بِنتُ عِصامِ بنِ سِنانِ بنِ خالِدِ بنِ مِنقَرٍ، واُمُّها بِنتُ أعبَدَ بنِ أسعَدَ بنِ مِنقَرٍ، واُمُّها بِنتُ سُفیانَ بنِ خالِدِ بنِ عُبَیدِ بنِ مُقاعِسِ بنِ عَمرِو بنِ کَعبِ بنِ سَعدِ بنِ زَیدِ مَناهَ بنِ تَمیمٍ . ولِسَلمٍ یَقولُ الشّاعِرُ:
تَسَوَّدَ أقوامٌ ولَیسوا بِسادَهٍبَلِ السَّیِّدُ المَیمونُ سَلمُ بنُ جَندَلِ
ذَکَرَ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ وفِی الإِسنادِ الَّذی تَقَدَّمَ: أنَّ رَجُلاً مِن هَمدانَ قَتَلَهُ . وذَکَرَ المَدائِنِیُّ أنَّهُ وُجِدَ فی ساقِیَهٍ مَقتولاً، لا یُدری مَن قَتَلَهُ . (2) .
1- .تاریخ الطبری: ج 5 ص 468، الکامل فی التاریخ: ج 2 ص 581، التنبیه والإشراف : ص 263 وفیه «قتل معه من ولد أبیه ستّه ... وأبو بکر» فقط، الثقات لابن حبّان: ج 2 ص 311 وفیه «قد قیل إنّه قتل فی ذلک الیوم»، الطبقات الکبری: ج 3 ص 19، تذکره الخواصّ: ص 254 عن هشام بن محمّد، الفصول المهمّه: ص 195، ذخائر العقبی: ص 203؛ الاختصا ص 82، الأمالی للشجری: ج 1 ص 170 عن زید بن علیّ بن الحسین ویحیی بن اُمّ طویل وعبد اللّه بن شریک العامری وغیرهم ، المناقب للکوفی: ج 2 ص 48 ولیس فی الثمانیه الأخیره ذیله وکلّها نحوه، المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 112 وفیه «وأبو بکر شکّ فی قتله» فقط وراجع : تاریخ الطبری: ج 5 ص 153 .
2- .مقاتل الطالبیّین: ص 91، الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه): ج 1 ص 476 وفیه «أبو بکر بن علیّ بن أبی طالب ، یقال إنّه قتل فی ساقیه» فقط، بحار الأنوار: ج 45 ص 37 .
4645.المعجم الکبیر ( به نقل از ابن عبّاس ) تاریخ الطبری به نقل از هِشام : ابو بکر بن علی بن ابی طالب علیه السلام کشته شد . مادرش لیلا ، دختر مسعود بن خالد بن مالک بن رِبعی بن سُلَمی بن جَندَل بن نَهشَل بن دارِم بوده است و در کشته شدنش ، تردید وجود دارد .4649.المعجم الکبیر عن جابر بن سمره :مقاتل الطالبیّین :ابو بکر بن علی بن ابی طالب علیه السلام نامش معلوم نیست . مادرش لیلا ، دختر مسعود بن خالد بن مالک بن رِبعی بن سَلْم بن جَندَل بن نَهشَل بن دارِم بن مالک بن حَنظَله بن زید مَناه بن تَمیم است و مادر لیلا ، دختر مسعود ، عُمَیره ، دختر قیس بن عاصم بن سِنان بن خالد بن مِنقَر (بزرگِ چادرنشینان) ، پسر عُبَید بن حارث ، همان [حارثِ ]مُقاعِس ، بوده است و مادر او (مادر عُمَیره) ، عَناق ، دختر عِصام بن سِنان بن خالد بن مِنقَر بوده است و مادر او (مادر عَناق) ، دختر سُفیان بن خالد بن عُبَید بن مُقاعِس بن عمرو بن کعب بن سعد بن زید مناه بن تمیم ، بوده است . شاعر ، این شعر را برای سَلْم [ از نیاکان ابو بکر بن علی علیه السلام ] گفته است :
برخی ، خود را بزرگ می شِمُرند ، ولی بزرگ نیستند .بزرگِ خجسته ، سَلْم بن جَندَل است .
از امام باقر علیه السلام در سندی که پیش تر گذشت ، نقل شده است که مردی از قبیله هَمْدان ، او را کُشت . مدائنی نیز آورده است که او را در جوی آبی ، کشته یافتند و معلوم نشد که چه کسی او را کُشته است . .
4648.المستدرک علی الصحیحین عن سعد بن مالک :الإرشاد فی ذِکرِ أولادِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : مُحَمَّدٌ الأَصغَرُ المُکَنّی بِأَبی بَکرٍ وعُبَیدُ اللّهِ، الشَّهیدانِ مَعَ أخیهِمَا الحُسَینِ علیه السلام بِالطَّفِّ، اُمُّهُما لَیلی بِنتُ مَسعودٍ الدّارِمِیَّهُ . (1)5 / 2جَعفَرُ بنُ عَلِیٍّکان جعفر بن علیّ (2) آخر أخ للعبّاس علیه السلام من أبویه ، استشهد فی کربلاء ، وقد ذکرت أغلب المصادر أنّ عمره حین استشهاده کان تسعه عشر عامًا (3) ، لکن ورد فی بعضها أنّ عمره سبعه عشر عامًا (4) ، واستنادًا لبعض النقول تسعه وعشرین عاما (5) . لکن ونظرا لاستشهاد أمیر المؤمنین علیه السلام فی عام أربعین للهجره، ینبغی أن یکون عمره فی واقعه کربلاء عشرین عامًا علی الأقل، لو لم تکن أُمّه حملته توّا حین شهاده الإمام علیه السلام ، إذ یکون سنّ التاسعه عشره فی هذه الحاله مقبولاً . هجم جعفر علی العدوّ وهو یرتجز بالأبیات التالیه ، والتحق برکب الشهداء : إنّی أنَا جَعفَرٌ ذُو المَعالینَجلُ عَلِیِّ الخَیرِ ذُو النَّوالِ أحمی حُسَیناً بِالقَنَا العَسّالِوبِالحُسامِ الواضِحِ الصَّقّالِ (6) قیل إن قاتله هانئ بن ثبیت (7) ، وقیل خولی بن یزید الأصبحی (8) ، وورد اسمه فی الزیاره الرجبیّه (9) ، کما جاء فی زیاره الناحیه المقدّسه : السَّلامُ عَلی جَعفَرِ بنِ أمیرِ المُؤمِنینَ ، الصّابِرِ بِنَفسِهِ مُحتَسِبا ، وَالنّائی عَنِ الأَوطانِ مُغتَرِبا ، المُستَسلِمِ لِلقِتالِ ، المُستَقدِمِ لِلنِّزالِ ، المَکثورِ (10) بِالرِّجالِ ، لَعَنَ اللّهُ قاتِلَهُ هانِئَ بنَ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیَّ . (11)
1- .الإرشاد: ج 1 ص 354، العمده: ص 30، کشف الغمّه: ج 2 ص 66، إعلام الوری: ج 1 ص 396 ؛ کفایه الطالب: ص 446 وفیه «ذکر أبو بکر محمّد الأصغر فی المقتولین بالطفّ» فقط وراجع : العُدد القویّه: ص 242 وکشف الغمّه ج 2 ص 67 ومروج الذهب: ج 3 ص 73 ومطالب السؤول: ص 62 .
2- .رجال الطوسی : ص 99 ، الاختصاص : ص 82 ، المجدی : ص 15 وفیه «أن کنیته أبو عبد اللّه » ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 170 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 120 ؛ الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 475 ، الطبقات الکبری : ج 3 ص 20 ، أنساب الأشراف : ج 2 ص 413 وفیهما «جعفر الأکبر» ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 103 الرقم 2803 ، الثقات لابن حبّان : ج 2 ص 309 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 29 .
3- .لباب الأنساب : ج 1 ص 398 وراجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 64 ح 1798.
4- .شرح الأخبار : ج 3 ص 194 .
5- .المجدی : ص 15 .
6- .راجع : ص 64 ح 1796 .
7- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 449 ، الأخبار الطوال : ص 257 وفیه «ثویب» بدل «ثبیت» ، راجع : زیاره الناحیه و هذه الموسوعه : ج 7 ص 64 ح 1797 و 1798 .
8- .راجع : ص 66 ح 1798 و فی لباب الأنساب : ج 1 ص 398 «شمر بن ذی الجوشن» .
9- .راجع: ج 12 ص 116 (القسم الثالث عشر / الفصل الثانی عشر / زیارته فی أوّل رجب) .
10- .المکثور: المغلوب، وهو الذی تکاثر علیه الناس فقهروه (النهایه: ج 4 ص 153 «کثر»).
11- .راجع : ج 12 ص 252 (القسم الثالث عشر / الفصل الثالث عشر / الزیاره الثانیه بروایه الإقبال) .
4644.مسند ابن حنبل ( به نقل از زید بن ارقم ) الإرشاد در یادکردِ فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام : محمّد اصغر که کُنیه اش ابو بکر بود و عبید اللّه ، که با برادرشان حسین علیه السلام در کربلا ، شهید شدند . مادر آنها ، لیلا ، دختر مسعود دارِمی بود.
5/ 2جعفر بن علی
جعفر بن علی ، (1) آخرین برادر تنیِ عبّاس علیه السلام بود که در کربلا ، به شهادت رسید . بیشتر منابع ، سنّ او را هنگام شهادت ، نوزده سال ذکر کرده اند ؛ لیکن برخی گفته اند که او هفده ساله بوده و طبق نقل برخی ، 29 سال ، داشته است . با توجّه به این که امیر مؤمنان علیه السلام در سال چهلم هجری به شهادت رسید ، وی باید در جریان عاشورا ، حدّاقل بیست ساله بوده باشد ، مگر این که هنگام شهادت امام علی علیه السلام ، مادرش تازه به او باردار شده باشد که در این صورت ، نوزده ساله بودن او نیز قابل قبول خواهد بود . وی در روز عاشورا ، با خواندن این رَجَز، به دشمنْ حمله کرد و به خیل شهدا پیوست : من ، جعفرم ، صاحب افتخاراتپسر علیِ نیک و بخشنده . با نیزه جولان دهنده ، از حسین، دفاع می کنمو با شمشیر برّاقِ درخشنده . قاتل وی را برخی هانی بن ثُبَیت و برخی خولی بن یزید اَصبَحی (2) دانسته اند . نام وی در «زیارت رجبیّه» آمده است . در «زیارت ناحیه مقدّسه» هم می خوانیم: سلام بر جعفر ، پسر امیر مؤمنان ؛ همان شکیبایی که کارش را برای خدا انجام داد ، همان که دور از وطن و غریب ، تسلیمِ نبرد شد ، و پیش گام در نبرد بود و مغلوبِ مهاجمان گردید ! خداوند ، قاتلش هانی بن ثُبَیت حَضرَمی را لعنت کند !
1- .در الطبقات الکبری و أنساب الأشراف ، «جعفر اکبر» آمده و مؤلّف المجدی ، کنیه او را «ابو عبد اللّه » آورده است .
2- .در لباب الأنساب ، قاتل او «شمر بن ذی الجوشن» گفته شده است .
4643.مسند البزّار عن مصعب بن سعد عن أبیه :المناقب لابن شهر آشوب:ثُمَّ بَرَزَ أخوهُ جَعفَرٌ مُنشِئاً:
إنّی أنَا جَعفَرٌ ذُو المَعالیاِبنُ عَلِیِّ الخَیرِ ذُو النَّوالِ ذاکَ الوَصِیُّ ذُو السَّنا والوالیحَسبی بِعَمّی جَعفَرٍ وَالخالِ أحمی حُسَیناً ذَا (1) النَّدَی المِفضالِ
رَماهُ خَولِیٌّ الأَصبَحِیُّ، فَأَصابَ شَقیقَتَهُ أو عَینَهُ . (2) .
1- .فی المصدر: «ذی»، وهو تصحیف.
2- .المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 107، بحار الأنوار: ج 45 ص 38.
4642.المعجم الأوسط عن العلاء بن عرار :المناقب ، ابن شهرآشوب :سپس برادر حسین علیه السلام ، جعفر ، به میدان پا نهاد و این شعر را سرود :
من ، جعفرِ صاحب بزرگواری امفرزند علیِ نیک و بخشنده . آن وصیّ بلندمرتبه و حاکمجعفر [ طیّار ] ، مرا از داشتن عمو و دایی ، کفایت می کند . از حسین ، آن بخشنده همچون باران ، حمایت می کنم .
خولی اَصبَحی ، به او تیری زد که به شَقیقه یا چشمش خورد [ و او را کُشت ] . .
4641.تاریخ بغداد ( به نقل از جابربن عبد اللّه ) مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی:ثُمَّ خَرَجَ مِن بَعدِهِ [أی بَعدِ عُثمانَ] أخوهُ جَعفَرُ بنُ عَلِیٍّ واُمُّهُ اُمُّ البَنینَ أیضاً فَحَمَلَ وهُوَ یَقولُ:
إنّی أنَا جَعفَرٌ ذُو المَعالینَجلُ عَلِیِّ الخَیرِ ذُو النَّوالِ أحمی حُسَیناً بِالقَنَا العَسّالِوبِالحُسامِ الواضِحِ الصَّقالِ
ثُمَّ قاتَلَ حَتّی قُتِلَ . (1)4640.مسند ابن حنبل ( به نقل از عبد اللّه بن رقیم کِنانی ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) فی تَسمِیَهِ المَقتولینَ : جَعفَرُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ الأَکبَرُ، قَتَلَهُ هانِئُ بنُ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیُّ . (2)4639.مسند ابن حنبل ( به نقل از ابن عبّاس ) مقاتل الطالبیّین عن عبیداللّه بن الحسن وعبداللّه بن العبّاس:قُتِلَ جَعفَرُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ وهُوَ ابنُ تِسعَ عَشرَهَ سَنَهً.
قالَ أبو مِخنَفٍ فی حَدیثِ الضَّحّاکِ المِشرَفِیِّ: إنَّ العَبّاسَ بنَ عَلِیٍّ قَدَّمَ أخاهُ جَعفَراً بَینَ یَدَیهِ ... فَشَدَّ عَلَیهِ هانِئُ بنُ ثُبَیتٍ الَّذی قَتَلَ أخاهُ فَقَتَلَهُ، هکَذا قالَ الضَّحّاکُ.
وقالَ نَصرُ بنُ مُزاحِمٍ: حَدَّثَنی عَمرُو بنُ شِمرٍ ، عَن جابِرٍ ، عَن أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ: إنَّ خَولِیَّ بنَ یَزیدَ الأَصبَحِیَّ لَعَنَهُ اللّهُ قَتَلَ جَعفَرَ بنَ عَلِیٍّ . (3) .
1- .مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی: ج 2 ص 29، الفتوح: ج 5 ص 113 وفیه «أخی حسین ذو الندی المفضال» بدل «أحمی حسیناً بالقنا العسّال / وبالحسام الواضح الصقال».
2- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 475، التنبیه والإشراف : ص 263 وفیه «وقتل معه من ولد أبیه ستّه ... وجعفر» فقط؛ الأمالی للشجری: ج 1 ص 170 عن زید بن علیّ بن الحسین ویحیی بن اُمّ طویل وعبداللّه بن شریک العامری وغیرهم وفیه «هانی بن نبیت الحضرمی» وراجع : تاریخ خلیفه بن خیّاط: ص 178.
3- .مقاتل الطالبیّین: ص 88، الفصول المهمّه: ص 195 وفیه «وقتل جعفر بن علیّ ، واُمّه اُمّ البنین أیضاً ، رماه خولی بن یزید بسهم فقتله» فقط؛ إعلام الوری : ج 1 ص 395 وفیه «وقتل جعفر بن علیّ وله تسع عشره سنه» فقط، بحار الأنوار : ج 45 ص 38.
4638.سنن التِّرمَذی ( به نقل از ابن عبّاس ) مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :پس از عثمان ، برادرش جعفر بن علی که مادر او نیز اُمّ البنین بود ، به میدان آمد و [ به دشمن ] حمله بُرد ، در حالی که می خوانْد :
من ، همان جعفرِ صاحب بزرگواری امفرزند علیِ نیک و بخشنده . با نیزه جولان دهنده ، از حسین علیه السلام دفاع می کنمو نیز با شمشیرِ برّاق درخشنده .
آن گاه ، جنگید تا کشته شد .4641.تاریخ بغداد عن جابر بن عبد اللّه :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) در یادکردِ کشته شدگان : جعفر اکبر ، پسر علی بن ابی طالب علیه السلام که هانی بن ثُبَیت حَضرَمی ، او را کُشت .4640.مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن الرقیم الکنانی :مقاتل الطالبیّین به نقل از عبید اللّه بن حسن و عبد اللّه بن عبّاس : جعفر بن ابی طالب ، به هنگام شهادت ، نوزده سال داشت . ابو مِخنَف در حدیث ضحّاک مِشرَفی گفته است که : عبّاس بن علی علیه السلام ، برادرش جعفر را پیش از خود به میدان فرستاد ... .
و هانی بن ثُبَیت که برادرش [ عبد اللّه ] را کشته بود ، به او نیز حمله بُرد و او را هم کُشت .
ضحّاک ، چنین گفته است ؛ ولی نصر بن مُزاحِم [ مِنقَری ] ، به نقل از عمرو بن شِمْر ، از جابر ، از باقر علیه السلام ، آورده است که : خولی بن یزید اَصبَحی که خدا ، لعنتش کند ، جعفر بن علی [بن ابی طالب علیه السلام ] را کشته است . .
5 / 3عَبدُ اللّهِ بنُ عَلِیٍّ (1)کان للإمام علیّ علیه السلام من زوجته اُمّ البنین أربعه أبناء بأسماء : العباس، وعبداللّه ، وعثمان ، و جعفر ، واستشهدوا جمیعا فی کربلاء . کنیه عبد اللّه ، أبو محمد الأکبر ، (2) ولقبه ، عبد اللّه الأصغر ، (3) وعمره حین استشهاده 25 عامًا . (4) کان العبّاس علیه السلام یرغب بأن یری إخوانه یَفْدون أرواحهم ویتفانون فی سبیل إمامهم وأخیهم الأکبر وهو علی قید الحیاه ؛ وذلک لکی ینال أجر الصابرین، ولهذا خاطب أخاه عبد اللّه قائلاً : تَقَدَّم بَینَ یَدَیَّ حَتّی أراکَ وأحتَسِبُکَ فَإِنَّهُ لا وَلَدَ لَکَ . (5) ثمّ تقدّم عبد اللّه نحو ساحه القتال ، وحمل علی العدوّ وهو ینشد هذه الأشعار حتّی استُشهد : أنَا ابنُ ذِیالنَّجدَهِ وَالإِفضالِذاکَ عَلِیُّ الخَیرِ ذُو الفَعالِ سَیفُ رَسولِ اللّهِ ذُو النَّکالِفی کُلِّ یومٍ ظاهِرِ الأَهوالِ (6) ورد اسمه فی الزیاره الرجبیّه ، (7) کما جاء اسمه فی زیاره الناحیه المقدّسه هکذا : السَّلامُ عَلی عَبدِ اللّهِ ابنِ أمیرِ المُؤمِنینَ ، مُبلِی البَلاءِ ، وَالمُنادی بِالوَلاءِ فی عَرصَهِ کَربَلاءَ ، المَضروبِ مُقبِلاً ومُدبِرا ، لَعَنَ اللّهُ قاتِلَهُ هانِئَ بنَ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیَّ . (8)
.
1- .التنبیه والإشراف : ص 263 .
2- .المجدی : ص 15 .
3- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 112 .
4- .المجدی : ص 15 وراجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 68 ح 1801.
5- .راجع : ص 70 ح 1801 .
6- .راجع : ص 70 ح 1802.
7- .راجع: ج 12 ص 106 (القسم الثالث عشر / الفصل الثانی عشر / زیارته فی أوّل رجب) .
8- .راجع : ج 12 ص 218 (القسم الثالث عشر / الفصل الثالث عشر / الزیاره الاُولی بروایه المزار الکبیر) .
5/ 3عبد اللّه بن علی
امام علی علیه السلام ، از همسرش اُمّ البنین ، چهار فرزند به نام های : عبّاس ، عبد اللّه ، عثمان و جعفر داشت که همه آنها در کربلا ، شهید شدند . کنیه عبد اللّه ، ابو محمّدِ اکبر و لقبش عبد اللّهِ اصغر بود . سنّ او هنگام شهادت ، 25 سال گزارش شده است . عبّاس علیه السلام ، مایل بود که تا زنده است ، جانبازی برادرانش را در راه امام علیه السلام و برادرِ بزرگ تر خود ببیند و اجر شکیبایان را ببرد . لذا خطاب به برادرش عبد اللّه گفت : در پیشِ رویم بجنگ [و شهید شو] ، تا [ کشته شدن ] تو را ببینم و [ در راه خدا ]به شمار آورم ، که تو فرزندی نداری . آن گاه ، عبد اللّه به میدان آمد و در حالی که این اشعار را زمزمه می کرد ، به صف دشمن ، حمله کرد تا شهید شد : من ، پسرِ دارای دلیری و شایستگی هایمآن علیِ نیکوی صاحب تلاش آن شمشیر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، دارنده عبرت ها [ و پندها ]هر گاه که حوادث هولناک رُخ می نمودند . نام وی در «زیارت رجبیّه» آمده است . در «زیارت ناحیه مقدّسه» نیز می خوانیم : سلام بر عبد اللّه ، فرزند امیر مؤمنان ؛ خوبْ آزموده شده در بلا ، ندا دهنده به ولایت در عرصه کربلا و ضربه خورده از جلو و پشت ! خداوند ، قاتلش هانی بن ثُبَیت حَضرَمی را لعنت کند !
4635.امام علی علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) فی ذِکرِ تَسمِیَهِ المَقتولینَ : عَبدُ اللّهِ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، قَتَلَهُ هانِئُ بنُ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیُّ . (1)4634.امام علی علیه السلام :الأمالی للشجری عن زید بن علیّ بن الحسین ویحیی بن اُمّ طویل وعبداللّه بن شریک العامریّ وغیرهم فی ذِکرِ تَسمِیَهِ المَقتولینَ : عَبدُ اللّهِ بنُ عَلِیٍّ واُمُّهُ أیضاً اُمُّ البَنینَ، رَماهُ خَولِیُّ بنُ یَزیدَ الأَصبَحِیُّ بِسَهمٍ، وأجهَزَ عَلَیهِ رَجُلٌ مِن بَنی تَمیمِ بنِ أبانِ بنِ دارِمٍ . (2)4633.الاستیعاب ( به نقل از ابو طُفَیل ) مقاتل الطالبیّین عن علی بن إبراهیم:حَدَّثَنی عُبَیدُ اللّهِ بنُ الحَسَنِ وعَبدُ اللّهِ بنُ العَبّاسِ ، قالا: قُتِلَ عَبدُ اللّهِ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ وهُوَ ابنُ خَمسٍ وعِشرینَ سَنَهً، ولا عَقِبَ لَهُ.
حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ عیسی، قالَ: حَدَّثَنی حُسَینُ بنُ نَصرٍ، قالَ: حَدَّثَنا أبی عَن عُمَرَ بنِ سَعدٍ ، عن أبی مِخنَفٍ ، عن عَبدِ اللّهِ بنِ عاصِمٍ ، عَنِ الضَّحّاکِ المِشرَفِیِّ ، قالَ:
قالَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ لِأَخیهِ مِن أبیهِ واُمِّهِ عَبدِ اللّهِ بنِ عَلِیٍّ: تَقَدَّمَ بَینَ یَدَیَّ حَتّی أراکَ وأحتَسِبُکَ؛ فَإِنَّهُ لا وَلَدَ لَکَ، فَتَقَدَّمَ بَینَ یَدَیهِ ، وشَدَّ عَلَیهِ هانِئُ بنُ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیُّ فَقَتَلَهُ . (3) .
1- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه): ج 1 ص 475، أنساب الأشراف: ج 3 ص 407 نحوه، التنبیه والإشراف : ص 263 وفیه «قتل معه من ولد أبیه ستّه... وعبداللّه » فقط؛ المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 107 وفیه «هانی بن شبیب الحضرمی»، بحار الأنوار: ج 45 ص 38 .
2- .الأمالی للشجری: ج 1 ص 170 .
3- .مقاتل الطالبیّین: ص 88؛ شرح الأخبار: ج 3 ص 194، إعلام الوری: ج 1 ص 395 وفیهما «قتل عبداللّه وله خمس وعشرون سنه» فقط، بحار الأنوار: ج 45 ص 38 .
4635.عنه علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) در یادکردِ کُشته شدگان : [ دیگر ، ] عبد اللّه بن علی بن ابی طالب ، که هانی بن ثُبَیت حَضرَمی ، او را کُشت .4634.الإمام علیّ علیه السلام :الأمالی ، شجری در یادکردِ کشته شدگان : زید بن علی بن الحسین علیه السلام و یحیی بن اُمّ طویل و عبد اللّه بن شریک عامری و غیر ایشان گفته اند : عبد اللّه بن علی ، که مادر او نیز اُمّ البنین بود . خولی بن یزید اَصبَحی ، تیری به سوی او انداخت و مردی از بنی تمیم بن اَبان بن دارِم ، کار او را تمام کرد .4633.الاستیعاب عن أبی الطفیل :مقاتل الطالبیّین به نقل از علی بن ابراهیم : عبید اللّه بن حسن و عبد اللّه بن عبّاس ، برایم نقل کردند که عبد اللّه بن علی بن ابی طالب ، به هنگام شهادت ، 25 ساله بود و فرزندی از او نمانْد .
احمد بن عیسی ، از حسین بن نصر ، از پدرش ، از عمر بن سعد ، از ابو مِخنَف ، از عبد اللّه بن عاصم ، از ضحّاک مِشرَفی برایم نقل کرد که : عبّاس بن علی علیه السلام ، به برادر تنی اش عبد اللّه بن علی گفت : پیش از من ، به میدان برو تا [ شهادت ] تو را ببینم و [ پاداش شهادت تو را ] به حساب خدا بگذارم [ و اجر ببرم ] ، که تو فرزندی نداری .
او پیش گام شد و هانی بن ثُبَیت حَضرَمی ، به او حمله برد و وی را کُشت . .
4632.الاحتجاج ( به نقل از اُبیّ بن کعب ) الفتوح:ثُمَّ خَرَجَ مِن بَعدِهِ [أی بَعدِ جَعفَرٍ] أخوهُ عَبدُ اللّهِ بنُ عَلِیٍّ وهُوَ یَرتَجِزُ ویَقولُ:
أنَا ابنُ ذِیالنَّجدَهِ وَالإِفضالِذاکَ عَلِیُّ الخَیرِ ذُو الفَعالِ سَیفُ رَسولِ اللّهِ ذُو (1) النَّکالِ (2)فی کُلِّ یومٍ ظاهِرِ الأَهوالِ
ثُمَّ حَمَلَ فَقاتَلَ حَتّی قُتِلَ رَحِمَهُ اللّهُ . (3)5 / 4عُثمانُ بنُ عَلِیٍّ (4)سمّی الإمام علیّ علیه السلام أحد أولاده من اُمّ البنین عثمان ، بسبب حبّه لعثمان بن مظعون الصحابیّ العظیم لرسول اللّه صلی الله علیه و آله ، وقد روی عنه أنّه قال : إنَّما سَمَّیتُهُ بِاسمِ أخی عُثمانَ بنِ مَظعونٍ . (5) کنیته أبو عمرو (6) ، وعمره حین استشهد 21 عاماً (7) ، دخل ساحه القتال وهجم علی صفوف العدوّ ، وهو ینشد هذه الأراجیز : إنّی أنا عُثمانُ ذُو المَفاخِرِشَیخی عَلِیٌّ ذُو الفَعالِ الطّاهِرِ وَابنُ عَمٍّ لِلنَّبِیِّ (8) الطّاهِرِأخو حُسَینٍ خَیرَهُ الأَخائِرِ وسَیِّدُ الکِبارِ وَالأَصاغِرِبَعدَ الرَّسولِ وَالوَصِیِّ النّاصِرِ (9) حتّی أصابه خولی بن یزید الأصبحی بسهمٍ فخرّ صریعاً علی الأرض ، وقطع رجل من بنی أبان رأسه . (10) ورد اسمه فی الزیاره الرجبیّه . (11) وجاء فی زیاره الناحیه المقدّسه : السَّلامُ عَلی عُثمانَ ابنِ أمیرِ المُؤمِنینَ ، سَمِیِّ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ ، لَعَنَ اللّهُ رامِیَهُ بِالسَّهمِ خَولِیَّ بنَ یَزیدَ الأَصبَحِیَّ الإِیادِیَّ الدّارِمِیَّ . (12)
1- .فی المصدر «ذی» ، والصواب ما أثبتناه کما فی مقتل الحسین علیه السلام .
2- .نکّل به تنکیلاً ، إذا جعله عبرهً ونکالاً لغیره (الصحاح : ج 5 ص 1835 «نکل») .
3- .الفتوح : ج 5 ص 113 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 29 وفیه «وکاشف الخطوب» بدل «فی کلّ یوم ظاهر»؛ المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 107 نحوه، بحار الأنوار: ج 45 ص 38 .
4- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 103 الرقم 2803 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 29 ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 171 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 120 .
5- .راجع : ص 76 ح 1806 وج 12 ص 248 ح 3331
6- .المجدی : ص 15.
7- .المجدی : ص15، لباب الأنساب : ج1 ص398، شرح الأخبار : ج3 ص194 وراجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص76 ح1806.
8- .فی المصدر : «النبیّ» ، والتصویب من المصادر الاُخری .
9- .راجع : ص 74 ح 1804 .
10- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 449 و 468 وفیه «رماه خولی بن یزید بسهم فقتله» ، لباب الأنساب : ج 1 ص 398 وفیه : «غلام لعمر بن سعد» وراجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 74 ح 1803 وص 76 ح 1806 1807 .
11- .راجع : ج 12 ص 116 (القسم الثالث عشر / الفصل الثانی عشر / زیارته فی أوّل رجب ) .
12- .راجع : ج 12 ص 252 (القسم الثالث عشر / الفصل الثالث عشر / الزیاره الثانیه بروایه الإقبال) .
4631.العمده عن زید بن أرقم :الفتوح :پس از جعفر ، برادرش عبد اللّه بن علی به میدان آمد ، در حالی که رَجَز می خواند و می گفت :
من ، پسر دلاور و بخشنده امآن علیِ نیکِ نیکوکردار آن شمشیرِ مجازات پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهدر هر پیکار دهشتناک .
سپس ، حمله کرد و جنگید تا کشته شد . خدایش رحمت کند !